Bezpieczeństwo energetyczne to jeden z fundamentów niezależności gospodarczej i politycznej każdego państwa. Dla Polski, kraju uzależnionego przez dziesięciolecia od dostaw gazu z kierunku wschodniego, dywersyfikacja źródeł i dróg dostaw stała się priorytetem strategicznym. Jakie działania podjęto w tym zakresie i jak wpłynęły one na bezpieczeństwo energetyczne kraju?

Historia uzależnienia od jednego dostawcy

Polska, podobnie jak wiele innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, przez dziesięciolecia była uzależniona od dostaw gazu z Rosji. Jeszcze w 2015 roku ponad 70% importowanego gazu pochodziło z kontraktu jamalskiego z Gazpromem. Ta sytuacja stwarzała poważne ryzyko dla bezpieczeństwa energetycznego, co potwierdziły doświadczenia z kryzysów gazowych z lat 2006 i 2009, kiedy to dostawy gazu do Europy zostały ograniczone w wyniku sporów między Rosją a Ukrainą.

Uzależnienie od jednego dostawcy niosło za sobą liczne zagrożenia:

• Ryzyko politycznego wykorzystywania dostaw gazu jako narzędzia nacisku
• Brak realnej możliwości negocjacji cen
• Zagrożenie dla ciągłości dostaw w przypadku sporów politycznych lub technicznych problemów z jedynym szlakiem przesyłowym
• Ograniczone możliwości rozwoju rynku gazu i jego liberalizacji

Strategia dywersyfikacji - kluczowe projekty

W odpowiedzi na zidentyfikowane zagrożenia, Polska opracowała i wdrożyła kompleksową strategię dywersyfikacji dostaw gazu. Składa się ona z kilku kluczowych elementów:

1. Terminal LNG w Świnoujściu

Budowa terminala do odbioru skroplonego gazu ziemnego (LNG) w Świnoujściu rozpoczęła się w 2011 roku, a pierwszy komercyjny odbiór gazu miał miejsce w czerwcu 2016 roku. Terminal, nazwany im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, umożliwia import LNG praktycznie z każdego zakątka świata.

• Początkowa przepustowość: 5 mld m³ rocznie
• Po rozbudowie zakończonej w 2021 roku: 7,5 mld m³ rocznie
• Planowana dalsza rozbudowa do 10 mld m³ rocznie do 2024 roku

Terminal LNG umożliwił podpisanie długoterminowych kontraktów na dostawy gazu z dostawcami z USA, Kataru i Norwegii, wprowadzając prawdziwą dywersyfikację kierunków dostaw. W 2022 roku ponad 40% gazu importowanego do Polski stanowił LNG.

2. Gazociąg Baltic Pipe

Baltic Pipe to strategiczny projekt gazociągu łączącego Polskę z norweskim szelfem kontynentalnym poprzez Danię. Jego budowa rozpoczęła się w 2020 roku, a pełna przepustowość została osiągnięta w listopadzie 2022 roku.

• Całkowita długość: około 900 km
• Przepustowość: 10 mld m³ rocznie
• Wartość inwestycji: około 1,6 mld euro

Baltic Pipe tworzy korytarz gazowy Północ-Południe, umożliwiający import gazu z Norwegii - stabilnego politycznie dostawcy, będącego jednocześnie drugim największym eksporterem gazu do Europy. Co istotne, PGNiG posiada udziały w złożach na norweskim szelfie kontynentalnym, co pozwala na częściowe opieranie się na własnym wydobyciu.

3. Połączenia międzysystemowe z krajami sąsiednimi

Oprócz dużych projektów, Polska systematycznie rozbudowuje sieć połączeń międzysystemowych (tzw. interkonektorów) z krajami sąsiednimi:

• Interkonektory z Niemcami (Lasów, Mallnow)
• Interkonektor z Czechami (Cieszyn)
• Interkonektor z Litwą (GIPL) - otwarty w 2022 roku
• Interkonektor ze Słowacją - otwarty w 2022 roku
• Planowany interkonektor z Ukrainą

Te połączenia umożliwiają nie tylko import gazu z zachodniej i południowej Europy, ale również eksport nadwyżek, co wzmacnia pozycję Polski jako potencjalnego hubu gazowego dla regionu Europy Środkowo-Wschodniej.

4. Rozbudowa podziemnych magazynów gazu

Istotnym elementem bezpieczeństwa energetycznego jest możliwość magazynowania gazu w okresach niższego zapotrzebowania i korzystnych cen. Polska systematycznie rozbudowuje pojemności magazynowe:

• Obecna pojemność: około 3,2 mld m³
• Planowana rozbudowa do 4,5 mld m³ do 2030 roku
• Stopień wypełnienia magazynów przed sezonem grzewczym 2022/2023: ponad 95%

Magazyny gazu odgrywają podwójną rolę - zapewniają bezpieczeństwo dostaw w przypadku zakłóceń oraz umożliwiają elastyczne reagowanie na sezonowe wahania zapotrzebowania i cen.

Koniec kontraktu jamalskiego i uniezależnienie od dostaw z Rosji

Przełomowym momentem w historii polskiego sektora gazowego było zakończenie długoterminowego kontraktu z Gazpromem (tzw. kontraktu jamalskiego) w dniu 31 grudnia 2022 roku. Polska świadomie zdecydowała się nie przedłużać tego kontraktu, co stanowiło kulminację wieloletnich wysiłków na rzecz dywersyfikacji.

Warto zauważyć, że Rosja sama przyspieszyła ten proces, wstrzymując dostawy gazu do Polski już w kwietniu 2022 roku, w odpowiedzi na odmowę płatności w rublach. Dzięki wcześniejszym inwestycjom w dywersyfikację, Polska była jednym z najlepiej przygotowanych krajów UE na taką sytuację.

Proces uniezależniania się od rosyjskiego gazu został zakończony przed terminem i bez poważniejszych zakłóceń w dostawach, co stanowi potwierdzenie skuteczności przyjętej strategii. Polska stała się jednym z pierwszych krajów UE, które całkowicie uniezależniły się od dostaw gazu z Rosji.

Ekonomiczne skutki dywersyfikacji

Dywersyfikacja dostaw gazu niesie ze sobą zarówno korzyści, jak i koszty ekonomiczne:

Korzyści:

• Ograniczenie ryzyka politycznego wykorzystywania dostaw gazu
• Większa stabilność dostaw
• Dostęp do konkurencyjnego rynku LNG
• Możliwość wykorzystania wahań cen na różnych rynkach
• Rozwój nowych gałęzi gospodarki (np. usługi związane z terminalem LNG)
• Potencjał eksportowy i tranzytowy

Koszty:

• Wysokie nakłady inwestycyjne na infrastrukturę (ponad 15 mld zł)
• Wyższe koszty transportu LNG w porównaniu do gazu rurociągowego
• Koszty utrzymania zróżnicowanej infrastruktury

Warto zauważyć, że o ile w normalnych warunkach rynkowych dywersyfikacja może wiązać się z nieco wyższymi kosztami, to w sytuacjach kryzysowych (jak kryzys energetyczny 2021-2022) zapewnia ona istotną przewagę. Podczas gdy niektóre kraje UE doświadczyły problemów z dostępnością gazu i ekstremalnymi wzrostami cen, Polska była w stanie zapewnić stabilne dostawy.

Polska jako regionalny hub gazowy

Zrealizowane inwestycje dywersyfikacyjne stawiają Polskę w pozycji potencjalnego hubu gazowego dla regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Terminal LNG w Świnoujściu, Baltic Pipe oraz rozbudowana sieć połączeń międzysystemowych umożliwiają nie tylko zaspokojenie krajowego popytu, ale również tranzyt i reeksport gazu do krajów sąsiednich.

Szczególnie istotna jest tutaj rola Polski w inicjatywie Trójmorza oraz w budowie korytarza gazowego Północ-Południe. W perspektywie kilku lat, Polska może stać się kluczowym państwem tranzytowym dla gazu płynącego z północy Europy (Norwegia, LNG) na południe (Ukraina, Słowacja, Czechy, Węgry).

Wizja Polski jako hubu gazowego jest wzmacniana przez:

• Projekt pływającego terminala LNG (FSRU) w Zatoce Gdańskiej o przepustowości 4,5 mld m³ rocznie
• Rozwój giełdy gazu na Towarowej Giełdzie Energii
• Rosnące zdolności magazynowe
• Strategiczne położenie na szlakach przesyłowych między różnymi regionami Europy

Wyzwania na przyszłość

Mimo znaczących sukcesów w dywersyfikacji dostaw gazu, Polska stoi przed szeregiem wyzwań, które będą kształtować przyszłość sektora gazowego:

1. Transformacja energetyczna i dekarbonizacja

Długoterminowym wyzwaniem jest pogodzenie inwestycji w infrastrukturę gazową z celami klimatycznymi UE i stopniowym odchodzeniem od paliw kopalnych. Rozwiązaniem może być przygotowanie infrastruktury gazowej do transportu wodoru i innych gazów odnawialnych.

2. Optymalizacja kosztów

Zdywersyfikowany system dostaw gazu wiąże się z wyższymi kosztami operacyjnymi. Wyzwaniem będzie optymalizacja tych kosztów przy jednoczesnym utrzymaniu bezpieczeństwa energetycznego.

3. Pełne wykorzystanie potencjału tranzytowego

Aby Polska mogła pełnić rolę regionalnego hubu gazowego, konieczne będzie dalsze rozwijanie infrastruktury przesyłowej i magazynowej oraz mechanizmów rynkowych sprzyjających handlowi transgranicznego.

4. Własne wydobycie

Uzupełnieniem strategii dywersyfikacji importu powinien być rozwój własnego wydobycia, zarówno krajowego, jak i ze złóż kontrolowanych przez polskie firmy za granicą (np. na norweskim szelfie kontynentalnym).

Podsumowanie

Dywersyfikacja dostaw gazu do Polski to jeden z najważniejszych sukcesów polskiej polityki energetycznej ostatnich lat. Dzięki konsekwentnej realizacji strategicznych inwestycji, Polska przekształciła się z kraju całkowicie uzależnionego od jednego dostawcy w państwo o zdywersyfikowanym i bezpiecznym systemie dostaw gazu, które może aspirować do roli regionalnego hubu gazowego.

Kluczowe projekty - terminal LNG w Świnoujściu, gazociąg Baltic Pipe oraz sieć połączeń międzysystemowych - stworzyły solidne podstawy bezpieczeństwa energetycznego na najbliższe dekady. Jednocześnie, przed sektorem gazowym stoją nowe wyzwania związane z transformacją energetyczną i dążeniem do neutralności klimatycznej.

Doświadczenia Polski w dywersyfikacji dostaw gazu mogą stanowić cenny przykład dla innych krajów regionu, które nadal zmagają się z problemem nadmiernego uzależnienia od jednego dostawcy. W coraz bardziej niepewnym i zmiennym otoczeniu geopolitycznym, zdolność do elastycznego pozyskiwania surowców energetycznych z różnych źródeł staje się nie tylko kwestią ekonomiczną, ale fundamentem bezpieczeństwa narodowego.